Oskar Davičo, pisac, novinar, prevodilac, nadrealista, trostruki dobitnik NIN-ove nagrade, preminuo je 30. septembra 1989, pre 35 godina.
Davičo je bio intelektualac naglašeno leve orjentacije, izraziti zastupnik identifikacije sa društvenim i vrednosnim sistemom koji je određivao poredak kakav je postojao u poratnoj socijalističkoj Jugoslaviji.
Istovetnog intelektualnog nazora bio je istina i u međuratnom periodu. Nije međutim nikada težio, nakon pobede u Drugom svetskom ratu, nikakvim javnim funkcijama, za razliku od ogromne većine njegovih saboraca.
Bio je potpuno posvećen literaturi, i po brojnim tumačenjima njegovo literarno stvaralaštvo pripada vrhovima srpske književnosti vremena druge Jugoslavije. Pojedina njegova dela izraziti su primer srpske rodoljubive poezije, kao poema “Srbija”, o njegovoj rodnoj “zemlji tuge, znoja i muke”, “buna i bura”, “među šljivama”, pesmi među narodima.
Sa druge strane, njegova buntovna umnogome kontroverzna priroda navela ga je da napiše i pojedine vulgarne stihove kojima se podsmevao svetinjama.
Oskar Davičo rođen je januara 1909. u Šapcu. Bila je to jevrejska porodica duboko ukorenjena u srpsku sredinu.
Po predanju, prezime Davičo nastalo je tako što je knjaz Miloš Obrenović nadenuo Hajimu Davidu nadimak koji je prerastao u prezime. Poznavali su se bar od 1812. Hajim Davičo bio je beogradski trgovac, menjač, tada se govorilo saraf. Držao je radnju do potonje gostionice “Grčka kraljica”. Pomagao je nabavku oružja i municije knjazu Milošu, ponekad pozajmljivao novac knjazu. Proces je bio dvostran, kada se Hajim našao u novčanim neprilikama knjaz Miloš mu je pomogao da opstane u svetu poslovanja. Pored drugog, Hajim Davičo priredio je više knjiga koje je objavila državna Knjaževska tipografija, njih devet, od ukupno 54 jevrejska naslova koliko je publikovala Državna štamparija Srbije od 1837. do 1904. Tako su se pojavile knjige koje je priredio, kao “Olat Tamid”, u značenju Večita žrtva, poezija, ili pesme Jisraela Nadžare. Potom “Darhe Noam”, u prevodu Ugodni putevi. Bila je to gramatika hebrejskog na ladinu, sa hebrejskim rečnikom. Isto tako i “Hemed Elohim”, što znači Milost Božija. Bile su to molitve, pouke, odnosno propisi za praznovanje Sukota, prevedene sa hebrejskog na ladino. Srpski izdavač, knjižar i knjigovezac, Gligorije Vozarović ga je u almanahu “Golubica” koji je izdavao, od 1839. do 1844. godine u Beogradu, u ukupno pet knjiga, pominjao kao Haima Daviča.
Zna se takođe da je Hajim David, 1835. godine, načuvši da je Jusuf paša nameran da smakne knjaza Miloša, ovog pravovremeno upozorio, čime ga je spasao. Primoran je bio potom na beg u Zemun, pa u Beč, odakle se vratio kada i knjaz Miloš, tek 1859. godine.
Postoji takođe teza da je prezime nastalo od docnijeg naziva firme Hajima Daviča.
Gimnaziju je Oskar Davičo učio u Beogradu. Romanistiku je studirao u Parizu pa u Beogradu.
Prvu priču objavljuje kao srednjoškolac u časopisu Nedjeljne ilustracije. Bio je saizdavač listova Okno i Tragovi. Kao nadrealista oglasio se u zbirci “Četiri strane i tako dalje”. Bio je profesor kjiževnosti, srpskog i francuskog jezika, u Prvoj muškoj gimnaziji u Beogradu, u Šibeniku, docnije Bihaću. U to vreme objavljuje publikaciju “Nadrealizam danas i ovde” 1931. godine. U tom periodu predvodi komunističku organizaciju u Bihaću. Ubrzo je uhapšen 1932. Sud za zaštitu države osudio ga je na pet godina.
Poeziju “Tri zida”, “Detinjstvo”, “Srbija”, zbirku “Pesme” objavljuje 1938. U to vreme hapšen je zbog nemorala. Komunistička vrhuška ga je inače odstranila iz te partije zbog podrške Krleži, odnosno saradnje u njegovom glasilu Pečat, pod pseudonimom S. Kovačić, gde je objavio ciklus pesama “Hana” u vreme tzv. sukoba na književnoj levici.
Po okupaciji Kraljevine Jugoslavije uhapšen je u Splitu, i potom upućen u zatočeništvo u Borgo Val di Taro, u okolini Parme u Italiji. Krajem rata priključuje se NOVJ. Na Visu radi u Presbirou. Bio je pripadnik Prve proleterske. Po oslobođenju Beograda našao se među saradnicima novinske agencije Tanjug. Nadalje radi za Borbu, Glas.
Postaje 1944. sekretar Udruženja književnika Srbije. Radio je kao novinar, bio dopisnik. Izveštavao je sa procesa prvacima nacističke Nemačke u Nirnbergu.
Kao pisac, dobitnik je čak tri Nin-ove nagrade, kao i Zmajeve nagrade, kao poeta, 1959. godine.
Tokom Građanskog rata u Grčkoj boravi među Markosovim partizanima, o čemu je ostavio knjigu svedočanstava. Tako je nastao i Davičov scenario za film “Majka Katina”. Dopisni član zagrebačke Jugoslavenske akademije znanosti i umjetnosti, postaje 1951.
Potom se pojavljuju knjige “Poezija i otpori”, zatim roman “Pesma”, takođe pretvoren u televizijsku seriju. Usledili su romani “Beton i svici”, nagrađen 1956. Nin-ovm nagradom, “Radni naslov beskraja”, knjige pesama “Tropi” i “Kairos”.
Pod utiskom Godine Afrike, dekolonizacije, objavljuje knjigu o boravku u zapadnoj Africi 1961, pored drugog putopis po Miliju, Gvineji, Obali Slonovače, uz tumačenje tamošnjih prilika kako u prošlosti tako aktuelne, naslovljenu “Crno na belo”. Knjiga koja se pojavila naredne godine uglavnom je bila pokusaj da se Jugoslovenima predstavi i približi Afrika. Pojavljuju se potom romani “Generalbas”, knjiga eseja “Notes”.
Važna je njegova zbirka poezije “Višnja za zidom”, socijalne i borbene sadržine. Takođe poema “Zrenjanin” o životu poznatog revolucionara. Drugu Nin-ovu nagradu dobija 1964. za roman “Gladi”, treću 1965. za “Tajne”.
Do 1972, pojaviće se njegov ciklus pet romana pod naslovom “Robije”. Objavio je takođe autobiografiju, naslovljenu “Po zanimanju samoubica”.
Rukopis drugog dela “Po zanimanju izdajnik” navodno je nestao u ratnom Sarajevu. Uređivao je časopis Nova misao 1953/54. kao i Delo, čiji je bio osnivač.
Prevodio je Tomasa Mana “Budenbrokovi”, i Šolohova “Uzorana ledina”. Sabrana dela Oskara Daviča u dvadeset knjiga, objavljena su 1969. u izdanju beogradske Prosvete i sarajevske Svjetlosti.
Književna kritika ga je po pravilu poistovećivala s nadrealistima, opisujući ga kao “neobuzdanog, senzualnog i bučnog, pesnika jake imaginacije i velike ekspresivne snage”.
Bio je najmlađi poeta među srpskim nadrealistima.
Sam Davičo, u tom smislu bio je ponešto rezervisan. Tvrdio je da je među nadrealistima bio ne duže od godinu dana. Bitno je uticao, ma koliko to danas delovalo neobično, na književno stvaralaštvo u Srbiji u vremenima druge Jugoslavije. Dobrica Ćosić, primera radi, nije krio da je postao pisac zahvaljujući Daviču. Njihovo izuzetno prijateljstvo raspalo se pošto je Davičo odustao od podrške Ćosicu u vreme Brionskog plenuma, razvlašćivanja Aleksandra Rankovića, leta 1966. kada je Ćosić zagovarao zajednički protest.
Umro je u Beogradu, poslednjeg dana septembra, 1989. godine.
tanjug.rs
