Na samom kraju Zmaj Jovine ulice nalazi se jedna od najlepših i najfotografisanijih zgrada u Novom Sadu – Vladičanski dvor.
Ova reprezentativna zgrada građena je da bude sedište bačkih episkopa, ali nije prvi objekat koji je u tu svrhu izgrađen.
Prvi episkopski dvor podignut je 1741. godine, trudom vladike Visariona Pavlovića, uz tek završenu Sabornu crkvu.
Ovaj dvor, sa bogatom bibliotekom i dragocenom arhivom, zapaljen je i srušen u surovom bombardovanju Novog Sada, 12. juna 1849. godine, od strane mađarske revolucionarne vojske.
Nakon toga je rezidencija episkopa privremeno smeštena u zgradu koju je otkupio episkop Platon Atanacković, na uglu Zlatne grede i Ćurčijske (danas Pašićeve) ulice, poznatu kao Zadužbina Vladike Platona — Platoneum.
Pitanje gradnje novog dvora pokrenuto je odmah 1849. godine, ali se na dvor dugo čekalo.
Dolaskom i zalaganjem episkopa Mitrofana Ševića, izgrađeno je 1901. godine današnje zdanje Vladičanskog dvora u Novom Sadu.
Samu izgradnju Vladičanskog dvora od samog početka pratile su kontraverze.
Naime, iako je projekat izradio čuveni arhitekta Vladimir Nikolić 1899. godine, nije ga on potpisao, veće je to umesto njega učinio Ferenc Rajhl, isti onaj koji je bio poznat po palati u Subotici.
Ovo je urađeno zbog prašine koja se digla oko toga što je, navodno, patrijarh Georgije Branković protežirao svoje kumče Nikolića. Da bi se prašina slegla, Nikolić je ustupio svoj plan Rajhlu. Sam je to vrlo jednostavno prokomentarisao: „Napravio sam plan, Rajhl je potpisao, dvor se gradi i mirna Bačka“. Dvor se ispostavio kao Nikolićevo remek-delo, a Rajhl je nadgledao građevinske radove.
Međutim, ovo nije bila jedina kontraverza.
Na mestu gde je sada Vladičanski dvor nalazile su se zgrade sa trgovačkim radnjama (popularni „Bazar“), koje su zaklanjale crkvu. Neki članovi tadašnjeg Građevinskog odbora su zlonamerno predlagali da se gradnja Vladičanskog dvora mora pomeriti 15 metara unutra, a takvim rešenjem bi Vladičanski dvor ostao zaklonjen tim zgradama. Međutim, većina gradskih odbornika to nije usvojila, a gradnja je otpočela.
Velika svečanost povodom osvećenja Dvora priređena je oktobra 1901, a osveštao ga je protosinđel koviljski Georgije Vidicki.
Kao gosti, pored mnogih uvaženih ličnosti, bili su i patrijarh srpski, njegovo prvosveštenstvo gospodin Georgije Branković, zatim Pavle Peter kao predstavnik austrougarskih vlasti i Ilarion Ruvarac, veliki srpski književnik, duhovnik i istoričar.
Iste godine kupljen nameštaj, uvedena je kanalizacija i iskopan bunar u dvorištu Dvora, dok je sledeće godine uvedeno plinsko osvetljenje.
Danas se u Vladičanskom dvoru Eparhije bačke čuva bogata arhivska građa, biblioteka i zbirka umetnina (ikone, portreti, pejzaži i drugo). U okviru ove zbirke čuva se šesnaest portreta bačkih episkopa koji čine zasebnu zaštićenu celinu. Pored navedenog čuvaju se i svešteni predmeti, bogoslužbeni sasudi i knjige, odežde, antiminsi, kao i čestice moštiju svetitelja.
Odlukom Vlade Republike Srbije, od 7. juna 2007. godine, Vladičanski dvor u Novom Sadu, sa pokretnim stvarima u njemu, koje su od posebnog kulturnog i istorijskog značaja, utvrđen je za spomenik kulture.
Arhitektonski i istorijski značaj Vladičanskog dvora
Neobičan izgled Vladičanskog dvora nastao je kao posledica uticaja pravila koja su bila uspostavljena u bečkom klubu profesora Teofila Hanzena čiji je Nikolić bio član.
Vladičanski dvor ima osnovu razvučenog ćiriličnog slova P, sa kraćim levim krilom.
Time se postiglo zadovoljavajuće funkcionalno i vizuelno rešenje koje je omogućilo dobru vidljivost crkve sa istočne strane.
Oko stilske odrednice Episkopskog dvora stručna javnost se kolebala između romantizma, secesije i eklektike, dok konačno nije otkriveno da se radi o “savremenoj hanzenatici” (nazvanoj po profesoru Hanzenu).
Fasada je, pored simbioze vizantijskih i istočnjačkih arhitektonskih i dekorativnih elemenata, poprimila i elemente srpskih srednjovekovnih manastira (bifore i trifore). Obložena je finom ornamentikom u vidu pčelinjeg saća.
Parapletne ploče ispod prozora i dekoracija iznad prozora nose ornamente srpskih srednjovekovnih manastira, pa se zato smatra da je Dvor građen u „pseudonacionalnom stilu“.
Korišćenje mešavine stilova, od srednjovekovnog vizantijskog, do italijanske renesanse i romanike, bilo je u duhu „savremene hanzeatike“.
Posebno su upečatljive lampe od kovanog gvožđa.
Na fasadi se nalazi grb Eparhije bačke. Kartuša sa grbom je prenesena sa starog Dvora, gde je bila čudom sačuvana, a uradio ju je novosadski rezbar Aksentije Marković, 1803.
Iznad svečanog ulaza u zgradu, na spratu postavljen je plići balkon. Ovaj deo Dvora nadvišen je nižom kupolom sa lanternom na vrhu.
Enterijer Dvora izveden je s velikom pažnjom, i podređen je potrebama Bačke episkopije.
U prizemlju još uvek postoje originalni nazivi nekih prostorija kao: „Eparhijski crkveni sud“, „Biblioteka“, „Pisarnica“ ili „Eparhijski upravni odbor“.
Prema načinu izrade ističu se stepenište sa ogradom od kovanog gvožđa i oslikana dvorska trpezarija, rad Vladimira Predojevića.
Nekada su saloni grejani kaljevim pećima, ali danas one nisu u funkciji. Posebno su vredne neobarokna peć u trpezariji sa tamnozelenim kaljevima, izvedena u kombinaciji peći i kamina, proizvedena u fabrici Karla Grunotnera. Tu je još i kaljeva peć sa koloristički intenzivnim cvetovima u velikom salonu, rad fabrike Žolnai iz Pečuja. Unutar Dvora postoji i kapela čiji je ikonostas radio Vladimir Kuročkin.
Regent Aleksandar Karađorđević je tokom posete Novom Sadu 1919. boravio u Dvoru i sa balkona se obratio okupljenim građanima.
Danas ova zgrada i dalje obavlja funkciju zbog koje je i građena.
Tokom letnjih meseci, ispred Vladičanskog dvora održava se jedan od najvećih festivala za decu u Srbiji – Zmajeve dečje igre.
Kako se Dvor nalazi na vrlo prometnom i atraktivnom delu najužeg gradskog jezgra, a pritom je i veoma lepo uređen, on predstavlja jedan od najčešćih motiva novosadskih razglednica.
Većina posetilaca Novog Sada, ali i sami Novosađani poseduju bar jednu fotografiju Vladičanskog dvora.
Gradske info
