Jedna od najmonumentalnijih i najpoznatijih građevina u Novom Sadu sigurno je Banovinski kompleks, koji se nalazi u centru grada.
Priču o ovom kompleksu najpre moramo početi istorijskim činiocima koji su doveli do potrebe za njegovom gradnjom.
Naime, Kraljevina Jugoslavija nastala je praktično 6. januara 1929. godine na osnovu proglasa kralja Aleksandra Karađorđevića, koji je u Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca, zbog paralize parlamentarnog života, uveo lični režim, sa ciljem očuvanja državne celine.
Šestojanuarski režim zasnivao se na ideologiji integralnog jugoslovenstva, a nacionalne i verske osobenosti su potiskivane.
Zakonom o nazivu i podeli Kraljevine na upravna područja, od 3. oktobra 1929, država je podeljena na devet banovina i Upravu Grada Beograda.
Tada je oformljena i Dunavska banovina, koja je obuhvatala vojvođanske oblasti – Banat, Bačku, Baranju, najveći deo Srema – kao i Šumadiju, sa severnim Pomoravljem i Stigom.
Novi Sad kao mesto u kome je održana Velika narodna skupština i izglasano prisajedinjenje Kraljevini Srbiji 1918, najpre je postao sedište Oblasne uprave za Bačku i Baranju, a od 1929. i sedište Dunavske banovine, tokom čijeg je trajanja doživeo demografski, urbani i svaki drugi napredak.
Odluka o podizanju palate Dunavske banovine doneta je 8. februara 1934. godine, a Gradsko veće Grada Novog Sada ustupilo je banovinskoj upravi prazno zemljište na Bulevaru kraljice Marije (današnjem Bulevaru Mihajla Pupina).
Tako je zdanje Banske uprave podignuto na potezu između nekadašnjeg starog jezgra grada i dunavske obale između Malog i Velikog limana.
Neobičan splet okolnosti pratio je početak gradnje ovog velelepnog objekta koji je nakon završetka, zbog realizovanog kompozicionog i arhitektonskog rešenja koje je asociralo na veliki brod, a i zbog beline kamene oplate, dobio poetičan naziv „bela krstarica“, kako je često od građana nazivan.
Naime, gradnji je prethodio konkurs za izbor projekta, a koji je raspisan 1930. godine. Ocenjivačka komisija nije dodelila prvu nagradu, ali jeste dve druge nagrade.
Do današnjeg dana ostale su nerazjašnjene okolnosti pod kojima je Kraljevska uprava Dunavske banovine dodelila posao projektovanja Dragiši Brašovanu, kome, uzgred budi rečeno, nije dodeljena nikakva nagrada.
Međutim, iako je odabrano arhitektonsko rešenje zgrade Dunavske banovine, na početak gradnje Banske palate čekalo se sve do 1936, jer su pripreme bile usporene zbog ekonomske krize koja je zahvatila zemlju.
Već 1. decembra 1938, u okviru proslave 20 godina od završetka Prvog svetskog rata i osnivanja nove državne zajednice Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, izvršeno je osvećenje nedovršene Palate.
Kompletan projekat gradnje zdanja Dunavske banovine završen je 1940. godine.
Banovina je monumentalna arhitektonska kompozicija na kojoj je građevinska masa raspoređena sa urbanističkim smislom i u skladu sa aktuelnim urbanističkim tendencijama svog vremena.
Zgrada ima pet etaža od suterena do ravnog krova.
Dugački ulični fasadni front, kao i onaj na suprotnoj strani i zaobljeni čeoni, tretirani su mirno i bez ukrasa, sa stubovima bez kapitela u prizemlju ispred reprezentativnih i uvučenih portala, sa nekoliko stepenica izdignutih na viši nivo.
Dva središnja ulaza su impozantna i odaju utisak svečane monumentalnosti, dok su ostala tri službena.
Izrada stilizovanih grbova iznad ulaza prema Bulevaru i bareljefi sa likovima kralja Petra Prvog, kralja Aleksandra, vojvode Živojina Mišića, Radomira Putnika, Stepe Stepanovića i Petra Bojovića izradila je Zlata Markov, kao i stilizovane lavlje glave i rozete za ispust vode na Banskoj palati.
Reljefi su tokom Drugog svetskog rata bili prekriveni zastavom i skinuti su i uništeni nakon završetka rata.
Replike bareljefa vraćene su na njihovo ranije mesto tek 2007. godine.
Ceo arhitektonski kompleks koji obuhvata obe građevine prostire se na površini od 28.000 m2.
Potkovičasta osnova glavne zgrade duga je 185 metara, a visina bez kule iznosi oko 20 metara. Kula koja se nalazi na severoistočnom uglu osnovne zgrade kao njen integralni deo visoka je 42 metra.
Na kuli je bilo planirano postavljanje satova sa Zodijakom na sve četiri strane, ali se od ove ideje naknadno odustalo.
Danas, ako se malo bolje zagledate u kulu, primetićete male četvrtaste otvore za skazaljke, gde je trebalo da budu postavljeni satovi.
Takođe, prema prvobitnom projektu trebalo je da fasada bude obložena crvenom presovanom opekom, ali se i od te ideje odustalo.
Naime, Banska uprava je 1936. donela odluku da se na fasadu umesto presovane cigle postavi oplata od bračkog mermera.
Jedna od urbanih legendi Novog Sada kaže da je isti mermer koji je upotrebljen za oplatu fasade Dunavske banovine upotrebljen i za gradnju Bele kuće u SAD, ali ovaj podatak, na veliko razočaranje Novosađana, nije tačan.
Sa Bulevara Mihajla Pupina kroz reprezentativni portal ulazi se u prostrani centralni hol koji je izgrađen, kao i stepenište, od italijanskog kamena iz Karare.
U stilskom kontekstu arhitekture, lako se mogu prepoznati elementi art deko stila, koji se posebno ogledaju u vidu elegantnih linija koje oblikuju forme i mase, simetriji, fasadama glatkih površina bez ukrasa, kao i u aerodinamičnom obliku, vidljivog u zaobljenosti čeone fasade.
Aerodinamični oblici bili su naročito moderni tridesetih godina gotovo u svim vidovima industrijske i zanatske proizvodnje upotrebnih predmeta, kao i u automobilskom dizajnu.
Ukupni troškovi na izgradnji Palate iznosili su 58 miliona dinara, što je bilo dva puta više od predviđene sume.
Kada je reč o Većnici, koja je sastavni deo Banovinskog kompleksa, radovi na njoj su napredovali dosta sporije u odnosu na Administrativnu zgradu, pa je ona useljena posle osvećenja 25. septembra 1939. godine.
U senci tek započetog Drugog svetskog rata, osvećenje je obavljeno skromno, prvenstveno u krugu činovnika Banske uprave.
Većnica, odnosno Banski dvori (kako se još naziva), se nalazi u zaleđu Banske palate.
Objekat Većnice je krstastog oblika.
Široki ulaz zaklonjen je nizom stubaca, koji nose terasu na visini prvog sprata
Glavni prostor koji se nalazi u zgradi Većnice je velika sala u kojoj su održavana banska zasedanja.
Do velike sale vodi široko svečano stepenište.
Iznad sale, na spratu je izgrađen prostrani, luksuzni stan namenjen za stanovanje bana sa porodicom.
Na samom krovu zgrade Skupštine AP Vojvodine nalazi se omanja kula.
Ova kula je niz godina, budući da je teško dostupna, brižljivo čuvala tajnu.
Naime, na celokupnoj unutrašnjoj površini zidova kupole nalaze se brojni potpisi i crteži koje su grafitnom olovkom sačinili ljudi koji su se u određenom trenutku, iz nama (do sada) nepoznatih razloga, obreli na ovom mestu.
Najstariji zapis nastao je četrdesetih godina minulog veka, a najviše ih je iz vremena Drugog svetskog rata i neposredno posle završetka ratnih zbivanja.
Od Drugog svetskog rata, ova zgrada služi kao sedište Skupštine AP Vojvodine.
Banska palata u Novom Sadu bila je čest motiv razglednica koje su Novosađani i njihovi gosti u vremenu pre mobilnih telefona i interneta rado koristili kao sredstvo komunikacije.
Glavni prostor koji se nalazi u zgradi Većnice je velika sala u kojoj su održavana banska zasedanja.
Do velike sale vodi široko svečano stepenište.
Iznad sale, na spratu je izgrađen prostrani, luksuzni stan namenjen za stanovanje bana sa porodicom.
Na samom krovu zgrade Skupštine AP Vojvodine nalazi se omanja kula.
Ova kula je niz godina, budući da je teško dostupna, brižljivo čuvala tajnu.
Naime, na celokupnoj unutrašnjoj površini zidova kupole nalaze se brojni potpisi i crteži koje su grafitnom olovkom sačinili ljudi koji su se u određenom trenutku, iz nama (do sada) nepoznatih razloga, obreli na ovom mestu.
Najstariji zapis nastao je četrdesetih godina minulog veka, a najviše ih je iz vremena Drugog svetskog rata i neposredno posle završetka ratnih zbivanja.
Od Drugog svetskog rata, ova zgrada služi kao sedište Skupštine AP Vojvodine.
Banska palata u Novom Sadu bila je čest motiv razglednica koje su Novosađani i njihovi gosti u vremenu pre mobilnih telefona i interneta rado koristili kao sredstvo komunikacije.
Bez obzira što razglednice više nisu u modi, većina posetilaca ponese bar jednu fotografiju ovog zdanja.
Uz Petrovaradinsku tvrđavu, Gradsku kuću, Sabornu crkvu, Vladičanski dvor i Crkvu imena Marijinog, Banovinski kompleks predstavlja jedan od najpoznatijih novosadskih toponima u najužem centru grada.
gradskeinfo
