GORAN VASIN: 175 GODINA MAJSKE SKUPŠTINE – SRPSKE VOJVODINE

Sremski Karlovci su maja 1848, bili centar svih dešavanja celokupnog srpskog naroda, ne samo na teritoriji Habzburške monarhije, već i mnogo šire u Kneževini Srbiji i Crnoj Gori.

Sa svih krajeva na kojima su živeli Srbi došao je veliki broj ljudi da prisustvuju Skupštini u Sremskim Karlovcima (13-15. maja, po novom kalendaru) na kojoj će tokom zasedanja biti proglašena Srpska Vojvodina.

Ideja Srpske Vojvidine, nije prvi put formulisana 1848. Mnogo ranije pre toga na Saboru u Baji 1694, ili Temišvaru 1790, tražene su zasebne teritorije za Srbe u Monarhiji. Na njima bi se koristio srpski jezik, ćirilica, a srpski vojvoda bi bio zadužen za obavljanje vlasti, koja bi imala prerogative i sudske i administrativne. Tako se u dugom periodu ideja posebne teritorije sa elementima srpske državnosti u Monarhiji javljala kao pokretač politike srpskih elita.

Sama Revolucija 1848, započeta u Italiji i Ugarskoj kada je u pitanju Monarhija, donela je i Srbima eksploziju ideja koje su formulisane kao univerzalne- sloboda političkog okupljanja, sloboda govora, sloboda štampe, kao osnova demokratskog života u Monarhiji, što će kasnije zastupati i Miletić i liberali.

Ideje koje je promovisala mađarska politička elita na čelu sa Košutom marta 1848, za Srbe je uobličio Jaša Ignjatović. Osetilo se da je vreme za ozbiljnije promene. Javno po prvi put nastupa i Svetozar Miletić. Uzavrelu revolucionarnu atmosferu dodatno je usijao razgovor Đorđa Stratimirovića i Lajoša Košuta u Požunu početkom aprila 1848. Pokazalo se da političke elite Mađara nisu u tom momentu bile spremne da Srbima daju ono što su zahtevale za sebe.

Sazivanje Majske skupštine, posle spaljivanja matrikula vođenih na mađarskom od strane prote Pavla Stamatovića, ispred Saborne crkve u Novom Sadu, proteklo je atmosferi iščekivanja. Tradicionalno oslonjeni na Dvori politiku Habzburga, Srbi nisu imali do kraja definisan program i ideju šta učiniti posle Skupštine, budući da je vlast tražila Crkveno-narodni sabor krajem maja u Temišvaru. Oprezni Josif Rajačić slao je umirujuće poruke.

Dešavanja iz Sremskih Karlovaca sa same Skupštine postala su legendarni. Već prvog dana rada Skupština je izvikala mitropolita Josifa Rajačića za Patrijarha kao i Stevana Šupljikca, pukovnika ogulinske regimenta za Srpskog vojvodu.

Ostali zaključci doneti su drugog i trećeg dana: da je srpski narod slobodan i nezavistan pod carskim domom austrijskim i krunom ugarskom, da se proglašava Srpska vojvodina i da je sačinjavaju Baranja, Srem sa granicom, Bačka sa bečejskim distriktom i šajkaškim bataljonom i Banat sa granicom i kikindskim distriktom. Srpska Vojvodina stupa u savez sa Trojednom kraljevinom. Formiran je Narodni odbor, kao izvršni organ skupštine. Planiran je odlazak na Sveslovenski kongres u Prag.

Tada donete odluke, ostale su najvažniji čin istorije prečanskih Srba. Za odbranu Srpske Vojvodine vodio se rat godinu dana, a kasnije tokom decenija za nju se borilo političkim putem. Na Blagoveštenskom saboru 1861, ponovljena je ista ideja i isti zahtev. Svojim stavom i neumornom političkom borbom Svetozar Miletić, Jovan Subotić, Mihailo Polit Desančić, Jaša Tomić, podsećali su na značaj i sabornu ideju Srpske Vojvodine. Generacije Srba u Monarhiji stasavale su uz priče o četrdesetosmoj, Majskoj Skupštini kao izvesnom času prečanskih Srba. Prisajedinjenje Novembra 1918, ne može se zamisliti i opisati bez Majske skupštine i Srpske Vojvodine. Jedna ideja i jedna misao, krasili su oba velika dana istorije prečanskih Srba – Majska Skupština i stvaranje Srpske Vojvodine.

Autor: Prof. dr Goran Vasin