Jedna od glavnih ulica u Novom Sadu je i Zmaj Jovina ulica, nazvana po dečjem piscu, prvaku srpske romantičarske poezije i lekaru Jovanu Jovanoviću Zmaju.
Zmaj Jovina je dugo nosila ime Glavna ulica, na različitim jezicima kojima se u varoši novosadskoj govorilo, ali je isto tako nosila i mnoga druga imena, prateći istoriju grada u kome se nalazi.
U vreme Austrije na nemačkom se zvala Hauptgasse.
Nakon revolucije 1848/49. zvala se Magazinska ulica, iz razloga što se u njoj duž cele ulice nalazio veliki broj trgovačkih i zanatskih magaza (prodavnica), dok se na kaldrmi prodavala pijačna roba.
Pijačna roba se prodavala duž ove ulice sve do perioda između dva rata, kada su tadašnjim novim urbanističkim planom ustanovljene Riblja, Futoška i Temerinska.
U drugoj polovini 19. veka vraćen joj je naziv Glavna ulica, ali na mađarskom Fö utca, da bi joj ime kasnije bilo promenjeno u ulica Lajoša Košuta.
Između dva svetska rata ulica je nosila ime Kralja Petra I.
Za vreme Drugog svetskog rata, tokom okupacije nosila je ime po lideru fašista Musoliniju, da bi joj nakon oslobođenja na kratko vreme bio vraćen naziv Kralja Petra I.
Kako su političke prilike bile drugačije nego u periodu pre rata, vrlo brzo je ponela ime Maršala Tita.
Međutim, kako je današnji Bulevar Mihajla Pupina ipak reprezentativniji, odlukom tadašnjih vlasti on je imenovan Bulevarom Maršala Tita, a Glavna ulica nazvana je ulicom Jovana Jovanovića Zmaja, ili po novosadskom Zmaj Jovinom.
Sve do tog trenutka (tačnije od smrti Jove Zmaja pa do tog trenutka), ulica Zlatne grede nosila je ime po našem velikom pesniku.
Izgled ulice kroz vekove i najvažniji toponimi
Izgled ulice se kroz vekove značajno izmenio, ali ono što joj je ostalo karakteristično je veliki broj ljudi koji je njome prolazio. U tom smislu, oduvek je bila „živa“.
Vrlo dugo nije bila kaldrmisana, pa su prolaznici tokom kišnih dana gacali po blatu, a kad „upeče zvezda“ tokom letnjih meseci gušili se u prašini.
Ono čime ova ulica može da se pohvali je da se u njoj nalazi najstarija kuća u gradu (doduše ovo priznanje mora da podeli sa susednom Dunavskom, jer kuća jednom stranom gleda na tu stranu).
U pitanju je kuća „Kod belog lava“ sagrađena u prvim decenijama 18. veka.
To je jedna od retkih građevina koja nije srušena u bombardovanju 1849. godine.
U pasažu te zgrade skriven je mehanizam iz 1730. godine koji je pripadao bunaru iz koga su se stanovnici snabdevali vodom iz Dunava.
Na žalost, ovaj podatak osim turističkih vodiča poznat je veoma malom broju Novosađana, pa osim male pločice sa obaveštenjem šta se tu nalazi, nema nikakvih drugih informacija.
Otvor bunara u kojem se još uvek nalazi starinski mehanizam zatvoren je metalnom rešetkom, pa ipak pojedini nesavesni prolaznici nađu za shodno da bace nešto od svog smeća upravo na ovo mesto.
Pa ipak, dok za ovaj bunar, svojevrstan istorijski spomenik, još ima nade, isto se ne može reći za drugi bunar koji se nalazio u neposrednoj blizini.
Naime, na uglu Zmaj Jovine i Miletićeve, novosadski trgovac i dobrotvor Sava Vuković podigao je 1797. godine velelepni mramorni bunar.
Ovaj bunar teško je oštećen tokom bombardovanja 1849. godine i dugo vremena nije obnavljan, a o njegovom grandioznom izgledu ostalo je samo predanje.
Takav, neugledan i zapušten, postao je mesto okupljanja besposličara i sumnjivih likova.
Kako se tako nešto nije moglo tolerisati, vlasnik trgovine i kuće pred kojom se bunar nalazio je samoinicijativno preneo u portu Saborne crkve mramorne ploče koje su ga ukrašavale, dok je sam bunar zasut.
Osim Vukovićevog bunara, na istom ovom mestu od februara 1749. godine, pa narednih 68 godina nalazio se stub srama.
Postavljen je nakon što su stanovnici Petrovaradinskog šanca (kako se tada zvao Novi Sad) dobili povelju slobodnog i kraljevskog grada, te rešili da se obračunaju sa kriminalom i nemoralom.
Stub srama bio je namenjen besposličarima koji se zadrže više od pet dana u gradu, za kockare u javnim lokalima, za galamdžije noću po ulicama, pijane službenike u radno vreme i slične prekršioce javnog reda i mira.
Kazna se izvodila udarcima biča ili štapa, a ostalo je zapisano da je prva takva kazna izvršena 5. marta 1749. godine nad devetnaestogodišnjem čizmarskom kalfi (pomoćnim radnikom) zbog psovke.
Kako je vreme odmicalo, a Novi Sad se sve više razvijao i menjao, prestala je i potreba za ovakvim mestom i vidom kažnjavanja, pa je stub srama na zahtev građana uklonjen 1817. godine.
Treći značajan toponim koji se nalazio na ovom mestu je Bogojavljenski krst, izrađen od ružičastog mermera.
Tačnu godinu nastanka ovog spomenika teško je utvrditi, jer je tokom bombardovanja Novog Sada 1849. godine izgorela i arhiva Eparhije bačke, a delom je oštećena i sama arhiva Grada Novog Sada.
I sam krst je bio teško oštećen tokom ovog tragičnog događaja, a obnovila ga je 1867. godine poznata novosadska dobrotvorka Marija Trandafil.
Prvi trag o njemu može se naći na planu tadašnjeg naselja iz 1745. godine, dakle dok Novi Sad još nije bio Novi Sad, već Petrovaradinski šanac.
Ovaj krst nekada se nalazio na uglu Zmaj Jovine i Miletićeve, i tu je u kontinuitetu stajao sve do početka 20. veka, da bi zbog izgradnje tramvajske linije i postavljanja šina bio izmešten ispred Vladičanskog dvora, na mesto gde se danas nalazi spomenik čika Jovi Zmaju.
Nakon Drugog svetskog rata, početkom 1950-tih, tadašnje vlasti su zbog novog urbanističkog plana htele da poruše ovaj krst, čemu su se crkvene vlasti oštro usprotivile.
Usledila je duga borba svetovne i crkvene vlasti oko sudbine najstarijeg novosadskog spomenika.
Spor je na kraju došao do Vrhovnog suda, a okončan je kompromisnim rešenjem, da se krst mora ukloniti sa tadašnje lokacije, ali neće biti uništen, nego premešten u portu Saborne crkve, gde se i danas nalazi.
Od ostalih objekata u Zmaj Jovinoj ulici treba pomenuti i zgradu sa uličnim brojem 4, pod nazivom „Svojina“.
Ova zgrada oduvek je pripadala Srpskoj pravoslavnoj crkvi, a da je tako obaveštavao je natpis „Svojina Srpske pravoslavne crkve“ koji se nalazio na fasadi. Zbog toga su je Novosađani kraće prozvali „Svojina“.
Tokom bombardovanja grada 1849. godine, iako je veći deo ulice bio razrušen, ova zgrada za čudo nije pretrpela oštećenja.
U njoj je svojevremeno bio smešten Sud (Tribunal), a kako se gradska administracija više puta selila, jedno vreme je služila kao Magistrat (Gradska kuća), i to ni manje ni više već 6. po redu.
Međutim, u istoriji grada mnogo je poznatija po bioskopu „Korzo“ koji je u njoj otvoren 1910. godine.
Velelepna palata koja se nalazi u Zmaj Jovinoj ulici pod brojem 23 poznata je po tome što su u njoj svojevremeno živeli tadašnji politički lideri Srba, Svetozar Miletić i Jaša Tomić.
Na samom kraju Zmaj Jovine ulice pod brojem 27 nalazi se Vladičanski ili Episkopski dvor, sagrađen za potrebe bačkih episkopa.
Prvi episkopski dvor u Novom Sadu sagradio je vladika Visarion Pavlović 1741. godine u neposrednoj blizini tek izgrađene Saborne crkve.
Glavna fasada bila je okrenuta ka jednom zabarenom rukavcu Dunava, u pravcu današnje Riblje pijace.
O velikom „smradu i dreki“ mnogobrojnih žaba i nedostatku čistog vazduha i Sunca, kao o velikom problemu gospode bačkih episkopa, pisao je kasnije, krajem 19. veka, u svojim sećanjima, hroničar varoši Mihajlo Polit-Desančić.
Utisak je da upravo zbog navedenih problema i nije bilo nekog većeg žaljenja kada je dvor srušen u bombardovanju juna 1849. godine.
Pitanje gradnje novog dvora pokrenuto je odmah 1849. godine, a Velika rezidencija bačkog episkopa završena je 1901. godine.
Danas se ispred Vladičanskog dvora nalazi spomenik Jovanu Jovanoviću Zmaju, po kome je ulica i dobila ime.
Iako je ova ulica danas pešačka zona, te predstavlja omiljeno šetalište Novosađana i posetilaca Grada, nekada je kroz nju tekao gust saobraćaj.
Početkom 20. veka, kada je novi sad dobio tramvajsku liniju, kroz ovu ulicu je jednim delom prolazila Linija jedan.
Ova linija je išla od banje i bolnice duž Futoške ulice, Jevrejske, Zmaj Jovine pored Vladičinog dvora i onda ovom ulicom i Temerinskom do kanala, gde je bio kraj linije.
Onim mlađim čitaocima možda će izgledati neobično, dok će se oni malo stariji sigurno setiti, sve do 80-tih godina 20. veka Zmaj Jovina ulica bila je prometna saobraćajnica.
Tako je bilo sve dok tadašnje gradske vlasti nisu odlučila da, po ugledu na mnoge svetske gradove, staro jezgro Grada pretvore u pešačku zonu.
Iako je gust saobraćaj i smog ostavio traga na fasadama kuća ove ulice, one su u velikoj meri obnovljene, pa Zmaj Jovina ulica danas predstavlja jedno od najlepših šetališta u Novom Sadu.
Osim velikog broja trgovina različite robe, u njoj i u njenim pasažima se danas nalazi i veliki broj ugostiteljskih objekata, koji ukupno doprinose ekonomiji Novog Sada.
Svakog juna, ispred spomenika čika Jovi Zmaju održava se festival Zmajeve dečje igre.
Prvi festival je održan u junu 1957, pod imenom „Festival dečje poezije, drame i lutkarskog pozorišta“.
Njegov organizator je bila Matica srpska u Novom Sadu, a 1969. godine, naziv je promenjen u „Zmajeve dečje igre“.
Osnovna ideja festivala je da okupi pisce, ilustratore, kritičare, izdavače, urednike i čitaoce književnosti za decu iz Srbije i šire.
Priča o čika Jovi Zmaju
Jovan Jovanović Zmaj bio je jedan od najvećih liričara srpskog romantizma.
Po zanimanju je bio lekar, a tokom celog svog života bavio se uređivanjem i izdavanjem književnih, političkih i dečjih časopisa.
Njegove najznačajnije zbirke pesama su „Đulići“ i „Đulići uveoci“, prva o srećnom porodičnom životu, a druga o bolu za najmilijima.
Pored lirskih pesama, pisao je satirične i političke pesme, a prvi je pisac u srpskoj književnosti koji je pisao poeziju za decu.
Svoj nadimak čika Jova duguje slučajnosti
Naime, kao i većina Srba iz tog vremena u Vojvodini, veliki značaj pridavao je Majskoj skupštini, održanoj 1848. godine. Na tom skupu u Sremskim Karlovcima Srbi su proglasili autonomno Srpsko vojvodstvo (Srpsku Vojvodinu), što je u ono vreme bio događaj od velikog političkog i društvenog značaja.
U njegovu čast čika Jova je pored svog imena uvek dopisivao 3. maj (datum održavanja Skupštine). Jednom se dogodilo da je u potpisu izostavio tačku posle broja tri, pa je treći dan maja postao – Zmaj!
Zahvaljujući ovoj maloj omašci, Jovan Jovanović je dobio nadimak po kome je i danas najprepoznatljiviji.
Ovo nije bio jedini nadimak čika Jove Zmaja.
Naš poznati pesnik Laza Kostić je zabeležio da su Jovana Jovanovića zvali Kiš Janoš, što na mađarskom znači Mali Jovan, što je nadimak koji je Zmaj, zbog gotovo iste, sitne građe, pored imena nasledio od svoga dede Jovana: -”Zar onaj omanji, vižljivi, ljepuškasti, milokrvni mladić – i zmaj?”
Prva razglednica na svetu
Prvu razglednicu na svetu štampao je upravo satirični list “Zmaj”, na čijem se čelu tada nalazio Jovan Jovanović.
Poznati crtač i katrograf Petar Manojlović je predložio Zmaju da izradi specijalne ilustrovane dopisnice kako bi čitaoci mogli lakše komunicirati sa redakcijom ovog lista.
Ova prva svetska razglednica bila je otisnuta u bakrorezu na kartonu formata dopisne karte na osnovu Manojlovićeve skice.
Uradio ju je poznati bečki rezbar Valdhajm, koji je naručenu količinu redakciji predao aprila 1871. godine.
Razglednica je imala sliku na prednjoj strani sa prostorom za adresu i markicu dok je pozadina bila prazna sa prostorom za pisanje saopštenja.
Poznanstvo sa Teslom
Pri dolasku u Beograd 1892. Nikola Tesla se susreo sa Zmajem, čiju je poeziju neobično cenio. Zmaj je tada prvi put javno pročitao svoje stihove, namenjene Nikoli Tesli. Tesla je ganut toplim rečima svog književnog idola, očevidno potresen, zaplakao i poljubio Zmaja u ruku i u zanosu rekao:
„Kad mi je bilo najteže u Americi i kada sam bio od svih odbačen i neshvaćen, s gorkim suzama čitao sam Vašu poeziju, a sada Vam obećavam da ću Vaše stihove prevesti na engleski jezik i u Americi objaviti.“
Tesla se po povratku u Ameriku, zajedno sa svojim prijateljem, američkim pesnikom Robertom Džonsonom, potrudio da Zmajeve pesme budu prevedene i objavljene u Americi. Za to izdanje napisao je predgovor, u kome je pisao o tome kako su Srbi bili izvanredni u narodnom pesništvu, ali da su takođe imali i mnoge velike pesnike, te da od savremenika „niko nije postao draži mlađoj generaciji od Zmaja Jovana Jovanovića“.
Prevodi zmajevih pesama su prvi put objavljeni u časopisu en. The Century Magazin za 1894. godinu, čiji je urednik bio Džonson, a kasnije su objavljene u jednoj antologiji poezije različitih naroda i autora izdatoj u Londonu i Njujorku 1897. godine, pod naslovom „Pesme o slobodi i ostale poeme“ (engl. Songs of Liberty and other Poems).
Zahvaljujući Teslinom zalaganju, Zmaj je uz Vuka Karadžića, bio jedini srpski pesnik, čije su pesme mogli da čitaju američki čitaoci još u 19. veku, još za Zmajeva života, a dugo vremena to je bio i jedini prevod Zmajeve poezije na engleski jezik.
gradskeinfo.rs
