Kao odgovor na ove teške izazove, srpski narod je na prostoru Vojvodine uporno pokušavao da se uklopi u složeni politički model dualne monarhije i nametne svoju kulturnu politiku kao neizostavni činilac na putu održanja samosvesti i posebnosti Srba na tom prostoru.
Osnivanje Matice srpske: Reakcija na kulturne izazove
Poseglo se za osnivanjem pre svega Matice srpske koja je osnovana kao kulturna institucija koja bi trebalo da garantuje finansiranje izdavačke delatnosti, a pre svega zbog časopisa koji je pokrenut u Novom Sadu pod nazivom Serbska letopis, a štampan u Budimu.
Ideja njegovog osnivača Georgija Magaraševića bila je u tome da se objedini sve ono što kod Srba nastaje na polju umetnosti, kulture, jezika i naučne stvarnosti, a da se potom sistematizovano prikaže u jednom časopisu zarad lakše dostupnosti i preglednosti koja je ključna.
Ovaj časopis, vrlo dobro konceptualno osmišljen, pratio je tešku sudbinu srpskog naroda na ovim područijima, severno od Save i Dunava, kao i celokupnog srpstva. U vremenima velikih kriza poput ugarskih kulturnih nasrtaja tokom čitavog 19. veka kao i krešenda antisrpske politike uoči Prvog svetskog rata, bivao je sve značajniji i popularniji među Srbima.
On je do danas jedan od najstarijih časopisa koji u kontinuitetu sa kraćim prekidima u toku velikih svetskih sukoba, izlazi bez prestanka i koji je pokazao svoju žilavost i otpornost na sve unutrašnje i spoljne protivnike kako našeg naroda, tako i njegovih kulturnih institucija.
Matica srpska: Utemeljena kulturna institucija
Maticu srpsku, pored ,,Letopisa“ koji je idejno oblikovao kao instituciju, formalno osnivaju ugledni Srbi u Pešti 1826.godine, dve godine nakon početka štampanja ,,Letopisa“, a njeno sedište se seli u Novi Sad 1864. godine kada ovaj grad dobija svoje drugo, narodno ime, Srpska Atina.
Kao duhovni, a od tada i kulturni centar Srba na prostoru Vojvodine, to ime je bilo potpuno usklađeno sa sve većim značajem Novog Sada koji je predstavljao stecište kulturne i naučne ali i političke elite, čije je umno pregnuće i rad bilo od ključnog značaja za ujedinjenje Srba koje će uslediti nakon velike pobede u Prvom svetskom ratu.
Osnivači Matice su bila viđeniji prečanski Srbi: Jovan Hadžić i bogati poslovni ljudi: Đorđe Stanković, Josif Milovuk, Jovan Demetrović, Gavrilo Bozitovac, Andrija Rozmirović i Petar Rajić.
Neke od značajnijih ličnosti koje su bili dobrotvori i pomagali rad Matice bili su i: Petar II Petrović Njegoš, Miloš Obrenović, Sava Popović Tekelija, Mihajlo Pupin i mnogi drugi.
Opstrukcije i politički izazovi
Neke političke snage u samoj Ugarskoj su bezuspešno pokušavale da opstruišu rad ove, za naš narod vrlo značajne institucije, međutim nije im pošlo za rukom, zato danas neki politički subjekti nasrtajima na iste institucije pokušavaju da podriju srpsku institucionalnu i državotvornu svest na prostoru AP Vojvodine.
Antisrpski narativ autonomije ovih prostora je svojevrsni paradoks u kom su Srbi ginuli za ostvarenje ideje autonomnosti ovog prostora tokom 19. veka, da bi u vreme komunističkog monizma druge polovine 20. veka, vojvođanska autonomija poprimila antisrpski karakter.
Biblioteka Matice srpske: Širenje kulturnog uticaja
Pored Matice Srpske, tu je i Biblioteka Matice srpske koja je prva naučna i javna ustanova tog tipa u Srba, koja je za širu javnost svečano otvorena 1838. godine. Čitaonica kao njen nezaobilazan deo, otvorena je kroz par godina, tačnije 1846. godine. Biblioteka je nastala iz potrebe da Matica upravlja knjižnim fondom, koji je vremenom postajao sve brojniji i danas predstavlja vrlo vrednu zbirku od preko 4 miliona naslova koje čuva, koje su štampane na više od 100 jezika. Biblioteka aktivno razmenjuje štampana izdanja i časopis sa 320 institucija širom sveta.
Ovakvi gabariti kulturnih institucija koje je naš narod stvorio, u nepovoljnim političkim vremenima borbe za slobodu i ujedinjenje su biser našeg nacionalnog bića na koji ne bi trebalo da padne ni senka, a kamoli kamen međusobnih političkih trvenja i borbi unutar naše zemlje.
Pored pisane i naučne reči, drama je imala vrlo važnu ulogu u očuvanju našeg identiteta, zato se pristupilo i osnivanju Srpskog narodnog pozorišta sa sedištem u Novom Sadu kako bi se pozorišna scena približila tada već većinskom narodu koji naseljava Novi Sad i okolinu, a koji je po uzoru na moderne evropske narode imao potrebu za dramskim iskazom sopstvene stvarnosti i pogleda na svet.
Srpsko narodno pozorište: Kulturno okupljanje naroda
Srpsko narodno pozorište je osnovano 1861. godine na predlog uglednih trgovaca, advokata i mislilaca toga vremena, dok su pripreme oko osnivanja vršili: Svetozar Miletić, Stefan Branovački, Jovan Đorđević i Jovan Jovanović Zmaj. Osnivanju je na sednici Srpske čitaonice predsedavao Svetozar Miletić, i time se srpski teatar konačno institucionalno ogrnuo i supstituisao gostujuće dramske družine.
Institucionalisti kako oni istorijski tako i socijalni u političkoj teoriji govore o tome da su upravo institucije te, koje pružaju okvire i domete političke akcije, hajde da poštujemo institucije koje nadilaze sva strančarenja, aktivizme, društvene pokrete i druge socijalne konstrukte postmaterijalističke svesti modernog čoveka i da iz pijeteta prema ovako značajnim imenima nacionalne istorije bar za trenutak zastanemo kada pomislimo da bismo mogli da ih (zlo)upotrebimo!
nsuzivo.rs
