Praznik Sretenja, koji obeležavamo kao Dan državnosti Srbije, trostruko je značajan za srpski nacionalni identitet.
Najpre, Sretnje Gospodnje, odnosno unošenje Isusa Hrista u hram, predstavlja jedan od najstarijih hrišćanskih praznika. Smatra se da je ovaj praznik od suštinskog značaja za hrišćanstvo jer od zaborava čuva prvi susret Isusa Hrista sa ljudima. Naime, prema kazivanju iz Jevanđelja po Luki, četrdeseti dan po rođenju, Bogorodica je dovela svog Sina u hram jerusalimski da ga posveti Bogu i da očisti sebe. Kada je Hristos donet u hram, tamo se nalazio i jedan starac, kojeg Sveto Pismo i hrišćanska tradicija opisuju kao pravednog, i koji je poznat kao Sveti Simeon Bogoprimac. Praznik se slavi od vremena Cara Justinijana, a prema kanonu Srpske pravoslavne crkve Sretenje je svrstano u red Gospodnjih, ali i Bogorodičinih praznika, jer se na taj dan veliča i čistota Bogorodice, koju je kako kaže predanje, prvosveštenik Zaharija, otac Jovana Krstitelja, uveo u jerusalimski hram na mesto određeno za žene. U srpskom narodu postoje verovanja vezana za ovaj dan, odnosno veruje se da se na Sretenje sreću zima i leto, kao i da neudate devojke pronalaze svoje izabranike.
Osim religijskog, praznik Sretenja Gospodnjeg ima veliki značaj i u istoriji srpskog naroda. Na ovaj praznik počela je “Srpska revolucija”, odnosno podignut je Prvi srpski ustanak, a 31 godinu kasnije donet je i prvi srpski ustav. Radi boljeg razumevanja konteksta i duha vremena u kojem su se ova dva događaja odigrala, značajno je podsetiti da su 18. u 19. vek označile tektonske promene na svim nivoima delovanja ljudskog društva – otpočelo je ono što Hobsbaum zove “dugi 19. vek“. Naime, industrijska revolucija počela je iz temelja da menja privredne odnose, a istovremeno sa njom odvija se i intelektualna revolucija. Ideje prosvetiteljstva i liberalizma će kroz Američku, ali pre svega Francusku revoluciju stupiti na svetsku scenu. Ideje slobode pojedinca, narodnog suvereniteta, a samim tim i nacionalna ideja, širiće se Evropom poput požara u jeku Napoleonovih ratova. Pruska, Austrijsko i Rusko carstvo, sile starog apsolutističkog režima, okupljene 1815. godine na Bečkom kongresu u Svetu alijansu pokušaće sve da spreče širenje ovih “opasnih“ ideja koje prete poretku njihovih feudalnih, multietničkih država. Ni srpski narod nije zaobišao ovaj talas, doduše sa nešto drugačijim okolnostima. Nacionalni identitet i državotvornu svest, za razliku od većine evropskih naroda, Srbi su razvili značajno ranije, još u 13. veku, u vreme Svetog Save, a upravo zahvaljujući pravoslavnoj veri i crkvi uspeli smo da opstanemo kao narod, uprkos vekovima života pod okupacijom. Potpuno obespravljeni i osiromašeni, vekovima pod vlašću Osmanskog carstva, na Sretenje 1804. godine Srbi sa teritorije Beogradskog (odnosno Smederevskog) pašaluka, donose odluku o podizanju ustanka protiv Turaka. U Marićevića jaruzi u Orašcu kreću u ustanak i za vožda biraju Đorđa Petrovića – ubrzo poznatog kao Karađorđe. Postavlja se pitanje za šta su se borili srpski ustanici na početku devetnaestog veka? Koji je bio najvažniji cilj? Ključne reči koje će nam dati najprecizniji odgovor su sloboda i ujedinjenje. Pokretanje revolucije iz 1804. godine smatra se početkom stvaranja moderne srpske države zasnovane na temeljima Nemanjićke tradicije i pravoslavne vere. Cilj je bilo potpuno oslobođenje od turske vlasti i ujedinjenje srpskih zemalja. Put do ostvarenja ovog velikog cilja bio je dug decenijama i popločan rekama krvi, a Karađorđeve ideale slobode i ujedinjenja, vek kasnije, konačno je ostvario njegov unuk Petar Karađorđević 1918. godine.
Istovremeno sa borbom za slobodu od tuđinske vlasti, od početka ustanka kod Srba je postojala želja da se po oslobođenju buduća vlast uspostavi na načelu zakonitosti i jednakosti. Upravo na temeljima te ideje, na Sretenjskoj skupštini održanoj 15. februara 1835. godine u Kragujevcu donet je prvi srpski ustav – Ustav Knjaževstva Srbije, poznat i kao Sretenjski ustav. Odmah treba istaći da je ovaj ustav bio jedan od prvih pravnih akata te vrste donetih na teritoriji Evrope, a često se pominjalo da je reč o jednom revolucionarnom aktu. Tvorac Sretenjskog ustava, Dimitrije Davidović, bio je jedan od najistaknutijih i najobrazovanijih Srba, bavio se medicinom, bio je lični sekretar kneza Miloša, novinar kao i diplomata. Ustavom su postavljeni temelji prava i sloboda građana, ukinut feudalizam i izvršena je podela vlasti. Bilo je predviđeno da svako dete rođeno u Srbiji ili izvan Srbije a od Srbina je, svako ko je u službi u Srbiji ili izvan nje, svako ko je deset godina u Srbiji i svako ko nepokretno dobro u njoj ima, smatraće se Srbinom i ima pravo „uživati srpsko državno građanstvo; da je svaki Srbin jednak pred zakonom, da se nijedan građanin ne može „goniti ni zatvoriti“ mimo zakona, da se ne može držati u pritvoru duže od tri dana, a da mu se ne predoči krivica; da može biti kažnjen samo po zakonu i presudi suda; da mu se ne može dva puta suditi za isto delo i da je privatna imovina neprikosnovena. Odredbama kojima se zabranjuje kuluk te se proglašava sloboda raspolaganja zemljom, pokazuje se težnja da se Ustavom unište ostaci feudalizma. Vlast je podeljena na zakonodavnu, izvršnu i sudsku, a što se i danas smatra standardom demokratije. Ako bi se Sretenjski ustav morao opisati jednom sintagmom, ne bi se pogrešilo kada bi se okarakterisao kao “ustav liberalnih ideja i stavova”. Bez obzira što je pod pritiskom velikih sila, upravo iz straha da će i njihovi narodi tražiti od vlasti one slobode i prava koje je ustav pružao Srbima, Sretenjski ustav ukinut već nakon 55 dana, njegovim donošenjem postavljen je neizbrisiv trag i temelj u izgradnji demokratskog društva kakvo danas poznajemo i u kakvom živimo.
Kratak pregled nekih od najvažnijih događaja iz naše istorije pokazuje nam nedvosmisleno da je Sretenje Gospodnje neraskidivo vezano sa slobodarskim idejama srpskog naroda i da predstavlja jedan od temelja našeg identiteta i moderne srpske države. Početak ustanka i donošenje ustava, 1804. i 1835. godine, jesu uporišne tačke ove tekovine i svedočenje koje ukazuje na ugledna identitetska uporišta sa kojima ravnopravno stojimo sa drugim evropskim narodima u modernom razvoju kontinenta. Upravo iz tih razloga ovaj dan obeleževamo kao Dan državnosti Srbije.
Nemanja Zavišić
